Τα μέλη της Φιλικής Εταιρείας που καλούσαν κι άλλους στην Εταιρεία έπρεπε να είναι πολύ διακριτικά και να παίρνουν πολλές προφυλάξεις, προκειμένου να μη γίνουν αντιληπτά από τους Τούρκους. Ο πιο συνηθισμένος τρόπος ήταν όταν ένας Φιλικός έβλεπε ότι κάποιος θα μπορούσε να γίνει μέλος της Εταιρείας, να παρακολουθεί τη ζωή του, τις συνήθειές του, τον χαρακτήρα του και όταν τον έκρινε κατάλληλο, έβρισκε μία ευκαιρία να του μιλήσει και να τον μυήσει στη Φιλική Εταιρεία.

Η απάντηση σε αυτή την ερώτηση είναι πολύ δύσκολη. Είναι πολλά αυτά που μπορούμε να πάρουμε από αυτούς τους ανθρώπους. Ίσως το πιο σημαντικό είναι να κρατήσουμε για τη ζωή μας ένα ωραίο παράδειγμα θυσίας και αυταπάρνησης. Την αγάπη για τους άλλους και για τη πατρίδας φτάνοντας μέχρι και την θυσία για το καλό της. Την πίστη τους και την αφοσίωση τους στον καλό τους σκοπό.

Μία επανάσταση πάντα χρειάζεται γενναιότητα για να ξεκινήσει. Στη συγκεκριμένη περίπτωση η Ελληνική Επανάσταση του 1821 είχε και έναν άλλο λόγο που χρειάζονταν γενναίους οπλαρχηγούς: πολλοί από τους Έλληνες δεν ήταν στρατιώτες αλλά απλοί βοσκοί ή γεωργοί που δεν ήξεραν καλά καλά να κρατούν όπλο. Έπρεπε λοιπόν κάποιος να τους εμπνεύσει και να τους δίνει κουράγιο στον πόλεμο ενάντια στους Τούρκους και αυτό τον ρόλο αναλάμβαναν οι οπλαρχηγοί.

Ο Μοριάς όντως ταυτίζεται με τη σημερινή Πελοπόννησο και ονομάστηκε έτσι κατά πάσα πιθανότητα γιατί στην Πελοπόννησο την εποχή του Μεσαίωνα καλλιεργούνταν το δέντρο της μουριάς. Όσον αφορά τη Ρούμελη είχε μία πιο εκτεταμένη χρήση, δηλαδή αφορούσε τη σημερινή Στερεά Ελλάδα, τη Θεσσαλία και τη Μακεδονία. Ρούμελη = Ρουμ + ιλί, δηλαδή η χώρα των Ρωμιών, των χριστιανών δηλαδή.

Ο όρος ραγιάς έχει κατά πάσα πιθανότητα αραβική προέλευση και χρησιμοποιούνταν από τους Τούρκους για όλους τους λαούς που δεν ήταν Μουσουλμάνοι. Είχε τη σημασία του σκλάβου, του υπόδουλου.

Οι Σουλιώτες αποτελούσαν κατά κύριο λόγο μία πολεμική – στρατιωτική κοινωνία. Αυτό σημαίνει ότι από τη μικρή τους ηλικία έδιναν περισσότερη βάση στη στρατιωτική τους εκπαίδευση. Δηλαδή πώς θα γίνονταν καλοί πολεμιστές και όχι τόσο στη μόρφωσή τους. Μπορείς να δεις περισσότερες λεπτομέρειες στο βίντεο του Φώτη της ενότητας «Σούλι, η αετοφωλιά των ελευθέρων», κάνοντας κλικ εδώ.

Δεν μπορούμε να το ξέρουμε αυτό, αλλά το σίγουρο είναι ότι εάν δεν είχε πραγματοποιηθεί η Επανάσταση του 1821, η πορεία του Ελληνικού έθνους θα ήταν διαφορετική.

Είναι αλήθεια, αλλά θα πρέπει να λάβουμε υπόψη ότι η εποχή που ζούσαν οι ήρωες του 1821 χαρακτηρίζεται από έλλειψη παιδείας και η μόρφωση των ανθρώπων ήταν ουσιαστικά ανύπαρκτη. Γενικά την περίοδο της Τουρκοκρατίας η ζωή των Ελλήνων ήταν δύσκολη και σκληρή και η εκπαίδευση τούς έλειπε, γι’ αυτό και το λεξιλόγιό τους ήταν πολύ απλό, ακόμη και υβριστικό. Είναι όμως άξιο λόγου το γεγονός ότι αυτοί οι άνθρωποι, που μπορεί να έλεγαν και κακές κουβέντες, αγαπούσαν τον Θεό με όλη τους την καρδιά και δεν δίστασαν να θυσιάσουν και τη ζωή τους για την πατρίδα. Το σίγουρο είναι ότι δεν πρέπει να τους κρίνουμε μόνο από αυτό.

Την εποχή της Τουρκοκρατίας δεν υπήρχε ξεκάθαρο Αλβανικό έθνος, όπως επίσης δεν ήταν ακόμη διαμορφωμένα τα έθνη. Οπότε η φράση «ήταν Αλβανοί» είναι δύσκολο να ερμηνευτεί. Ισχύει ότι κάποιοι αγωνιστές είχαν ρίζες αρβανίτικες, όπως οι Σουλιώτες ή οι κάτοικοι της Ύδρας και πολλοί όντως μίλαγαν τα λεγόμενα αρβανίτικα αλλά αυτό δεν τους καθιστά Αλβανούς. Γι’ αυτό άλλωστε και ο Μάρκος Μπότσαρης, με σουλιώτικη καταγωγή, ξέροντας αυτή την αλήθεια, αποφάσισε να συγγράψει ένα λεξικό Ελληνοαλβανικό, προκειμένου να βοηθήσει τους συναγωνιστές του, που είχαν ελληνική συνείδηση, να συνεννοούνται μεταξύ τους. Όσον αφορά τον Κολοκοτρώνη, ίσως υπάρχει αυτή η φήμη λόγω της παρουσίας πολλών Αρβανιτών στην Πελοπόννησο κατά τα έτη της Τουρκοκρατίας και άρα μιας πιθανής ανάμειξής τους με τους προγόνους του ή επειδή θέλησε να κάνει ξεχωριστή συνθήκη με τους Αλβανούς της Τριπολιτσάς, λίγο πριν πέσει στα χέρια των Ελλήνων, αλλά δεν επαληθεύεται.

Γενικά οι έννοιες Αρβανίτες, Αλβανοί, Τουρκαλβανοί είναι δύσκολο να προσδιοριστούν για εκείνη την εποχή. Καταρχάς η Αλβανία δεν αποτελούσε ένα έθνος, όπως είναι σήμερα, άρα δεν μπορούμε να πούμε ότι οι Αρβανίτες ήταν και Αλβανοί, γιατί γενικά και στις πηγές είναι αρκετά μπερδεμένες αυτές οι έννοιες. Τις περισσότερες φορές ο όρος Αρβανίτες χρησιμοποιείται για να δηλώσει τους Αλβανούς που είχαν εξισλαμισθεί και έγιναν Μουσουλμάνοι.

Αυτή ήταν μία συνηθισμένη τακτική των Ελλήνων κατά τη διάρκεια της Επανάστασης του 1821. Την προηγούμενη νύχτα από τη μάχη, στο σημείο που είχαν στρατοπεδεύσει οι Έλληνες άναβαν πολλές φωτιές έτσι ώστε να τις βλέπουν οι εχθροί και να καταλαβαίνουν ότι ήταν πολυάριθμοι. Με αυτό τον τρόπο προσπαθούσαν να τους φοβίσουν και να κάμψουν το ηθικό τους.

Το τραγούδι «Ξύπνα καημένε μου ραγιά» ουσιαστικά καλεί τους σκλαβωμένους ραγιάδες να ξυπνήσουν από τον λήθαργό τους και να επαναστατήσουν για να διεκδικήσουν τη λευτεριά τους, έτσι ώστε να αποκτήσουν την παλιά τους δόξα. Χρησιμοποιείται με τρόπο μεταφορικό, όπως γίνεται σε πολλά δημοτικά τραγούδια.

Η Αίγυπτος την εποχή της Επανάστασης του 1821 ήταν ένα αυτόνομο κράτος που απλά πλήρωνε ένα ποσό – φόρο στον Σουλτάνο των Τούρκων. Επείδή είχε πολύ καλά οργανωμένο στρατό, ο Τούρκος Σουλτάνος Μαχμούτ Β΄ ζήτησε από τον ηγεμόνα της Αιγύπτου Μωχάμετ Άλι τη συμμαχία του, προκειμένου να καταπνίξει την Ελληνική Επανάσταση. Έτσι το 1824 οι δύο πλευρές συμφώνησαν και ο Σουλτάνος υποσχέθηκε στον Αιγύπτιο ηγεμόνα πολλά ανταλλάγματα, όπως για παράδειγμα την κατοχή της Πελοποννήσου.

Γενικά οι έννοιες Αρβανίτες, Αλβανοί, Τουρκαλβανοί είναι δύσκολο να προσδιοριστούν για εκείνη την εποχή. Αλλά σαν γλώσσα ουσιαστικά ήταν η ίδια.

Οι τρόποι κατά κανόνα ήταν δύο. Ο πρώτος τρόπος ήταν με αγγελιοφόρους, αυτούς δηλαδή που μετέφεραν κάποιο μήνυμα, οι οποίοι γνώριζαν τα σύντομα μονοπάτια της κάθε περιοχής και μπορούσαν να φτάσουν γρήγορα από το ένα στρατόπεδο στο άλλο. Ο δεύτερος τρόπος ήταν το άναμμα φωτιών, όπως ακριβώς έκαναν και οι αρχαίοι Έλληνες. Οι Έλληνες δηλαδή του 1821 είχαν συνθηματικά, όπως για παράδειγμα άναβαν φωτιές στην κορυφή ενός ψηλού βουνού για να ειδοποιήσουν ένα κοντινό ελληνικό στρατόπεδο ότι πλησιάζει κίνδυνος, π.χ. τουρκική επίθεση. Πολλές φορές έπαιζε ρόλο και ο αριθμός των φωτιών που άναβαν, δηλαδή η μία φωτιά θα μπορούσε να σημαίνει μικρός κίνδυνος, ενώ οι δύο φωτιές μεγάλος κίνδυνος.

Με τον όρο «συγγραφείς» προφανώς αναφέρεσαι στους νεότερους συγγραφείς που είδαν το έργο του Γύζη. Οι άνθρωποι που άφησαν γραπτά κείμενα την εποχή της Τουρκοκρατίας και της Επανάστασης, είτε αυτά αποτελούν απομνημονεύματα είτε επιστολές είτε συγγραφή ιστορίας, δεν είδαν τον πίνακα αυτό. Στα συγκεκριμένα γραπτά υπάρχουν πολλές αναφορές για την ύπαρξη τέτοιου είδους εκπαίδευσης για τους χριστιανούς της Οθωμανικής αυτοκρατορίας.

Ισχύει ότι οι Τούρκοι σαν έθνος δεν ενδιαφέρονταν για την παιδεία των υπόδουλων Ελλήνων, αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι επέτρεπαν ελεύθερα την εκπαίδευση. Στην πραγματικότητα το αντίθετο συνέβαινε. Οι συνθήκες διαβίωσης των ραγιάδων Ελλήνων ήταν τέτοιες που κατά κανόνα δεν τους επιτρεπόταν τίποτα. Γι’ αυτό τον λόγο στις πηγές γίνονται συχνές αναφορές για τη συγκεκριμένη τακτική εκ μέρους των Ελλήνων.

Οι αρματολοί ήταν υπάλληλοι της Οθωμανικής αυτοκρατορίας που είχαν σαν υποχρέωση να φυλάνε μια συγκεκριμένη επαρχία από τους κλέφτες και να συλλέγουν τους φόρους. Πολλές φορές οι Τούρκοι αναγκάζονταν να τοποθετούν σε τέτοιες θέσεις ακόμα και Έλληνες οπλαρχηγούς, οι οποίοι πριν ήταν κλέφτες, γιατί δεν μπορούσαν να τους αντιμετωπίσουν. Αυτοί οι Έλληνες οπλαρχηγοί, όταν γίνονταν αρματολοί, πολλές φορές εκμεταλλεύονταν τη θέση τους για να βοηθούν τους συμπατριώτες τους. Μπορείς να δεις και το βίντεο του Φώτη της ενότητας «Σκλάβοι εμείς δε ζούμε», κάνοντας κλικ εδώ.

Ο Αλή πασάς των Ιωαννίνων είχε κατορθώσει να δημιουργήσει ένα πολύ μεγάλο κρατίδιο στην Ήπειρο, το οποίο επεκτεινόταν στα βόρεια ως τη Μακεδονία και έφτανε στα νότια έως την Πελοπόννησο. Είχε μεγάλη οικονομική δύναμη και σχεδίαζε κάποια στιγμή να γίνει ακόμα και Σουλτάνος της Οθωμανικής αυτοκρατορίας στην Κωνσταντινούπολη. Αυτό δεν άρεσε στον Σουλτάνο, Μαχμούτ Β΄, γιατί έβλεπε ότι ο Αλή πασάς γινόταν επικίνδυνα δυνατός και τον κήρυξε φιρμανλή, δηλαδή αποστάτη, προδότη, με αποτέλεσμα να διατάξει τη σύλληψη και τη θανάτωσή του. Μετά από 1,5 περίπου χρόνο, στις 24 Ιανουαρίου 1822, οι δυνάμεις του Σουλτάνου τον παγίδεψαν στα Ιωάννινα και εκεί τον σκότωσαν.

Οι Τούρκοι ως έθνος πιστεύουν στο Ισλάμ και μέσα στο ιερό βιβλίο του Ισλάμ, το Κοράνι, γράφεται ότι είναι χρέος του κάθε Μουσουλμάνου να εξαπλωθεί το Ισλάμ. Στα χρόνια της Τουρκοκρατίας οι Τούρκοι δεν είχαν κάποιο νόμο για να γίνονται υποχρεωτικά οι Χριστιανοί Μουσουλμάνοι αλλά ο τρόπος ζωής που τους επέβαλλαν και οι δυσκολίες που είχαν οδηγούσαν πολλούς από τους Χριστιανούς να αλλαξοπιστήσουν. Επίσης ένας από τους υποχρεωτικούς φόρους που υπήρχε, το παιδομάζωμα, έκανε τα χριστιανόπουλα υποχρεωτικά Μουσουλμάνους, έτσι ώστε όταν θα μεγάλωναν να μπορούσαν να στελεχώσουν τον Οθωμανικό στρατό ή την Οθωμανική διοίκηση.

Η ζωή των κλεφτών ήταν πάρα πολύ δύσκολη και με πολλές κακουχίες. Ζούσαν στα βουνά, έκθετοι στις καιρικές συνθήκες, χωρίς επαρκή τρόφιμα και ενδύματα. Η ζωή τους ουσιαστικά ήταν μία αντίσταση στην τυραννία των Τούρκων. Όμως την ίδια στιγμή χαίρονταν που ζούσαν μια τέτοια ζωή και όχι κάτω από την τουρκική σκλαβιά. Η ζωή των αρματολών ήταν λίγο διαφορετική, αφού ήταν υπάλληλοι της Οθωμανικής αυτοκρατορίας και είχαν εξουσία στα χέρια τους. Ήταν όμως συχνό το φαινόμενο ένας κλέφτης να γίνεται αρματολός και το αντίθετο. Μπορείς να δεις και το βίντεο του Φώτη της 15ης εβδομάδας.

Οι Τούρκοι κατά τη διάρκεια της αυτοκρατορίας τους (Οθωμανική) αλλά και ως λαός δεν έδειξαν μεγάλο ενδιαφέρον για την εκπαίδευση αλλά και την παιδεία γενικότερα, γι’ αυτό άλλωστε και σε σημαντικές θέσεις της αυτοκρατορίας τοποθετούσαν Χριστιανούς, που είχαν μεγαλύτερη μόρφωση. Το γεγονός αυτό σε συνδυασμό με τις σκληρές συνθήκες ζωής των υπόδουλων Ελλήνων είχαν ως αποτέλεσμα η μόρφωση των Ελλήνων να είναι ουσιαστικά ελάχιστη, πολλές φορές και ανύπαρκτη. Έτσι οι Έλληνες σε πολλές περιπτώσεις στράφηκαν σε άλλες λύσεις για να μορφωθούν, όπως το κρυφό σχολειό.

Νεομάρτυρες ονομάστηκαν οι Άγιοι που μαρτύρησαν κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας, στο διάστημα που ξεκινάει από την άλωση της Κωνσταντινούπολης το 1453 έως την Επανάσταση του 1821 περίπου. Ονομάστηκαν έτσι γιατί μαρτύρησαν σε μία νεότερη εποχή από εκείνη των πρώτων μαρτύρων της Εκκλησίας, την περίοδο που κυριαρχούσαν δηλαδή οι ειδωλολάτρες Ρωμαίοι.

Δεν αναφέρεται κάποιο τέτοιο περιστατικό στις πηγές που αφορούν την Τουρκοκρατία.

Οι Τούρκοι, όπως αναφέρουν πολλοί που έγραψαν για εκείνη την εποχή, θεωρούσαν τους Χριστιανούς σαν πολίτες δεύτερης κατηγορίας, δηλαδή τούς θεωρούσαν κατώτερους από τους ίδιους. Γι’ αυτό τον λόγο, κατά κανόνα, τούς συμπεριφέρονταν βάναυσα και με αγριότητα.

Είναι πολύ δύσκολος ο υπολογισμός των Ελλήνων νεκρών της Επανάστασης του 1821. Η επικρατέστερη άποψη είναι ότι ανήλθε στον αριθμό των 800.000.

Η Επανάσταση του 1821 ξεκίνησε για να αποτινάξουν οι Έλληνες την σκλαβιά των Τούρκων και να ζουν πλέον ελεύθεροι. Μπορείς να δεις και τα βίντεο των πρώτων εβδομάδων για να καταλάβεις πόσο δύσκολη ήταν η ζωή των Ελλήνων.

Το ξεκίνημα της Ελληνικής Επανάστασης του 1821 έχει πολλές αφετηρίες. Η πρώτη θα μπορούσε να θεωρηθεί στις 22 Φεβρουαρίου 1821, που έγινε η αρχή της επανάστασης στη Μολδοβλαχία (μπορείς να δεις το βίντεο της 6ης εβδομάδας). Όσον αφορά τα γεγονότα στην Πελοπόννησο, από τα μέσα Μαρτίου υπάρχουν οι πρώτες μάχες των Ελλήνων με τους Τούρκους, όπως για παράδειγμα στις 17 Μαρτίου 1821 στα Καλάβρυτα. Η ευλογία των όπλων των Ελλήνων από τον Παλαιών Πατρών Γερμανό στην Αγία Λαύρα έχει επικρατήσει ως γεγονός ορόσημο για την Επανάσταση γιατί συνδέεται με την αρχή του Αγώνα των Ελλήνων. Επίσης επικράτησε να εορτάζεται στις 25 Μαρτίου, είτε έγινε είτε δεν έγινε τη συγκεκριμένη ημερομηνία, για να συνδεθεί με τη γιορτή του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου, γιατί για τους Έλληνες εκείνης της εποχής πίστη και πατρίδα ήταν δύο έννοιες ενωμένες.

Την ίδια στιγμή που ξεκίνησε η επανάσταση στην Πελοπόννησο, οι δυνάμεις του Σουλτάνου πολεμούσαν τον Αλή πασά στα Γιάννενα της Ηπείρου. Οπότε δεν ήταν δυνατό οι ελληνικοί πληθυσμοί που ζούσαν εκεί να ξεκινήσουν την επανάσταση, γιατί υπήρχε πολύς τουρκικός στρατός στην περιοχή. Αυτό που έγινε ήταν να μυηθούν οι Σουλιώτες στη Φιλική Εταιρεία και να πολεμούν μαζί με τον Αλή πασά εναντίον του στρατού του Σουλτάνου. Στην πραγματικότητα απασχολούσαν τους Τούρκους από το να προχωρήσουν προς τα νότια. Άρα βοηθούσαν με αυτόν τον τρόπο την Ελληνική Επανάσταση.

Οι εμφύλιοι πόλεμοι κατά τη διάρκεια της Επανάστασης ήταν δύο. Ο Α΄ εμφύλιος που έλαβε χώρα το πρώτο εξάμηνο του 1824 και ο Β΄ Εμφύλιος κατά το δεύτερο εξάμηνο του 1824. Ουσιαστικά η αιτία και των δύο εμφυλίων ήταν η αντιπαλότητα που επικράτησε για τη συμμετοχή στην εξουσία, απλώς άλλαξαν τα στρατόπεδα από τον Α΄ στον Β΄ εμφύλιο. Στον Α΄ εμφύλιο οι στρατιωτικοί ήταν ενάντια στους πολιτικούς, ενώ στον Β΄ εμφύλιο τα κριτήρια ήταν κυρίως τοπικιστικά, δηλαδή οι Πελοποννήσιοι, στρατιωτικοί και πολιτικοί, ενάντια στους Νησιώτες και τους Στερεοελλαδίτες στρατιωτικούς και πολιτικούς.

Την προσφορά της Εκκλησίας στη διάρκεια της Επανάστασης αλλά και στην περίοδο της Τουρκοκρατίας, μας την παρουσιάζει όμορφα ο Φώτης στο βίντεο της 2ης εβδομάδας, μπορείς να το δεις. Η κυριότερη προσφορά της Εκκλησίας που θα  μπορούσαμε να πούμε είναι ότι διαφύλαξε την πίστη και την αγάπη στην πατρίδα των Ελλήνων.

Η Ελληνική Επανάσταση ξεκίνησε το 1821, ας πάρουμε ως αρχή την Επανάσταση στη Μολδοβλαχία στις 22 Φεβρουαρίου 1821, και τελείωσε στις 12 Σεπτεμβρίου 1829 με τη μάχη της Πέτρας στη Βοιωτία, που ήταν και η τελευταία πολεμική σύγκρουση με τους Τούρκους. Στις 3 Φεβρουαρίου του 1830 η Ελλάδα ανακηρύχθηκε ανεξάρτητο κράτος με το Πρωτόκολλο του Λονδίνου, περιλαμβάνοντας τα εδάφη της Πελοποννήσου, της Στερεάς Ελλάδας, των Κυκλάδων και των Βόρειων Σποράδων.

Αναφορά στη συνέλευση της Βοστίτσας γίνεται στο βίντεο του Παπαφλέσσα της 11ης εβδομάδας.

Είναι δύσκολο να πούμε με ακρίβεια πόσοι ήταν οι οπλαρχηγοί που έλαβαν μέρος στην Επανάσταση του 1821. Ο λόγος είναι ότι σχεδόν κάθε επαρχία, δηλαδή κάθε χωριό που έλαβε μέρος στον Αγώνα είχε τον δικό του αρχηγό – οπλαρχηγό. Πάντως το σίγουρο είναι ότι ήταν πάρα πολλοί. Υπήρχαν οι γνωστοί οπλαρχηγοί, όπως ο Κολοκοτρώνης και ο Καραϊσκάκης αλλά και οι πιο άγνωστοι, που δεν ακούμε τόσο συχνά τα ονόματά τους.

Η ασθένεια που έπασχε ο Αλέξανδρος Υψηλάντης είχε σχέση με μία δυστροφία στους μύες του, η οποία επηρέαζε και την καρδιά του.

Είναι μία πραγματικότητα ότι μετά τις πρώτες επιτυχίες της Επανάστασης του 1821 τέθηκε το θέμα της εξουσίας, αλλά και ποια μορφή θα έχει αυτή. Στην Α΄ Εθνοσυνέλευση μάλιστα ψηφίστηκε το Προσωρινό Πολίτευμα της Επιδαύρου, που αποτελεί το πρώτο Σύνταγμα της Επανάστασης. Πολλοί μελετητές και ιστορικοί έχουν διχαστεί για το ζήτημα αυτό. Κάποιοι υποστηρίζουν ότι ήταν αναγκαίο να γίνει κάτι τέτοιο, γιατί έπρεπε να φανεί στην Ευρώπη μια συγκεκριμένη εικόνα ενός έθνους που σταδιακά οργανώνεται με νόμους και φτιάχνει κράτος. Από την άλλη πλευρά κάποιοι άλλοι διαφωνούν υποστηρίζοντας ότι η Επανάσταση ακόμη δεν είχε τελειώσει και ότι δεν είχαν ακόμα ωριμάσει οι συνθήκες για την ψήφιση Συντάγματος και νόμων και θα έπρεπε το ενδιαφέρον των Ελλήνων επαναστατών να είναι στραμμένο αποκλειστικά στα στρατιωτικά θέματα για την επιβίωση της Επανάστασης. Η αλήθεια πάντως είναι ότι όλη αυτή η διαμάχη πραγματοποιήθηκε με έντονο παρασκήνιο και οδήγησε σε πολλές άσχημες στιγμές τους Έλληνες, όπως τους δύο εμφυλίους πολέμους.

Ο Παλαιών Πατρών Γερμανός αναφέρει ο ίδιος στα απομνημονεύματά του ότι περίπου στα μέσα Μαρτίου, στις 17 Μαρτίου συγκεκριμένα, βρισκόταν στο μοναστήρι της Αγίας Λαύρας. Γενικά είναι ένα θέμα που έχει απασχολήσει πολύ τους ερευνητές – ιστορικούς. Μπορείς να δεις και το βίντεο της ενότητας «Ελευθερία ή Θάνατος!» κάνοντας κλικ εδώ.

Ο Ανδρέας Μιαούλης πέθανε στις 11 Ιουνίου 1835 από φυματίωση και η ταφή του έγινε στην είσοδο του λιμανιού του Πειραιά, δίπλα στον τάφο του Θεμιστοκλή.

Όπως σε κάθε πολεμικό γεγονός έτσι και στην Ελληνική Επανάσταση του 1821 εκτός από τις όμορφες και γεμάτες έμπνευση στιγμές, υπήρχαν και οι άσχημες στιγμές. Μία από αυτές ήταν και η δολοφονία του Οδυσσέα Ανδρούτσου από ελληνικά χέρια. Ο Ανδρούτσος κατηγορήθηκε ως προδότης της πατρίδας γιατί είχε επαφές με τους Τούρκους και γι’ αυτό θεωρήθηκε δίκαιο να τιμωρηθεί. Αλλά η αλήθεια είναι ότι από νωρίς στην Επανάσταση αρκετοί Έλληνες χωρίστηκαν σε αντίπαλα στρατόπεδα με αποτέλεσμα να επικρατήσει ένα κλίμα εχθρότητας και συκοφαντίας της μιας πλευράς προς την άλλη. Μία συνέπεια όλων αυτών ήταν η σύλληψη του Οδυσσέα Ανδρούτσου και η δολοφονία του, κατόπιν διαταγής του Ιωάννη Γκούρα.

Ο Κανάρης όταν πέθανε ήταν 84 ετών. Γεννήθηκε το 1793 και απεβίωσε το 1877.

Η στολή που φοράει ο Αλέξανδρος Υψηλάντης, που ονομάστηκε στολή των Ιερολοχιτών, είχε μαύρο χρώμα και κάτω από το κάλυμμα του κεφαλιού υπήρχε μία μεταλλική νεκροκεφαλή και δύο οστά σε σχήμα χιαστί. Αυτό σήμαινε την απόφαση των Ιερολοχιτών να αγωνιστούν μέχρι τον θάνατο για την πατρίδα τους, Ελευθερία ή θάνατος.

Δεν αναφέρονται ακριβώς τα μαρτύρια που υπέστη ο Ρήγας Φεραίος αλλά είναι σίγουρο ότι και στις φυλακές της Αυστρίας, στη Βιέννη, αλλά και στο Βελιγράδι της Σερβίας, όπου φυλακίστηκε για περισσότερες από 40 ημέρες, βασανίστηκε πολύ, όπως και οι σύντροφοί του. Πέθανε από στραγγαλισμό στις 24 Ιουνίου 1798.

Ο Δημήτριος Υψηλάντης έπασχε από χρόνια πάθηση στους πνεύμονές του και η υγεία του στη διάρκεια της Επανάστασης επιδεινωνόταν. Τελικά πέθανε όχι σε κάποια μάχη αλλά μετά την απελευθέρωση του Ελληνικού κράτους και συγκεκριμένα τον Αύγουστο του 1832.

Ο Κατσαντώνης πέθανε το 1809 από τον Αλή πασά των Ιωαννίνων. Το μαρτύριό του ήταν η συντριβή των οστών του. Μπορείς να δεις το σχετικό βίντεο της πρώτης εβδομάδας.

Ο Νικηταράς ήταν μεγαλύτερος από τον αδελφό του τον Άγιο Ιωάννη Τουρκολέκα. Ο ίδιος ο Νικηταράς αναφέρει στα απομνημονεύματά του τον αδελφό του Ιωάννη ως παιδί.

Ο Μάρκος Μπότσαρης πέθανε στις 9 Αυγούστου 1823 στη μάχη στο Κεφαλόβρυσο της Ευρυτανίας. Δες το βίντεο που θα βρεις εδώ στην ενότητα «Σούλι, η αεροφωλιά των ελευθέρων».

Πέθανε τον Σεπτέμβριο του 1821 στη Μολδοβλαχία. Κλεισμένος μέσα στη μονή Σέκου, όπου για να μην πέσει στα χέρια των Τούρκων, αποφάσισε να ανατινάξει τη μονή. Αλλά για να το καταλάβεις καλύτερα μπορείς να δεις το βίντεο της 5ης εβδομάδας, που είναι αφιερωμένο στον συγκεκριμένο ήρωα.

Δες το βίντεο που θα βρεις εδώ στην ενότητα με θέμα «400 χρόνια σκλαβιάς».

Το ερώτημα αυτό έχει απασχολήσει πολλούς ερευνητές – ιστορικούς γιατί οι συνθήκες κάτω από τις οποίες πέθανε ο Γεώργιος Καραϊσκάκης είναι περίεργες. Η επίσημη εκδοχή είναι ότι πυροβολήθηκε σε μία μικρή μάχη με τους Τούρκους την προηγούμενη ημέρα από τη μάχη του Φαλήρου. Ενώ τον μετέφεραν στην Κούλουρη (Σαλαμίνα) ξεψύχησε. Ο ίδιος ο Καραϊσκάκης είπε, κατά τη διαδρομή προς τη Σαλαμίνα, ότι ξέρει ποιος τον σκότωσε κι ότι άμα ζήσει θα τον εκδικηθεί. Πολλοί έχουν υποστηρίξει ότι υπάρχει και η πιθανότητα να δολοφονήθηκε, αλλά δεν έχει αποδειχθεί ακόμα.

Ο Κολοκοτρώνης πέθανε στις 3 Φεβρουαρίου του 1843 σε ηλικία 73 ετών στην Αθήνα. Τη νύχτα που έφυγε από τη ζωή, είχε προηγουμένως παρευρεθεί σε μία εκδήλωση στο παλάτι του βασιλιά Όθωνα και αφού γύρισε στο σπίτι του, μετά από λίγες ώρες υπέστη εγκεφαλικό και έκλεισε τα μάτια του.

Μουρτάτης είναι μία τουρκική λέξη. Τη χρησιμοποιούσαν οι Έλληνες με μεταφορική σημασία για τους Τούρκους, δηλαδή τους αποκαλούσαν αλλόθρησκους, βέβηλους.

Ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης όταν ξεκίνησε η επανάσταση ήταν 51 ετών. Είχε ζήσει πολλά γεγονότα στη ζωή του και ήταν πολύ έμπειρος σε πολλά πράγματα. Παράλληλα είχε το χάρισμα να μιλάει στους ανθρώπους και να τους ηρεμεί, να μιλάει στην ψυχή τους, όπως λέμε. Για αυτό τον λόγο οι άνθρωποι της Πελοποννήσου (Μοριάς) που τον άκουγαν μαγεύονταν από τα λόγια του και τα θεωρούσαν σοφά, όπως τα λόγια ενός γέροντα. Έτσι του έδωσαν αυτό το παρατσούκλι: ο Γέρος του Μοριά.

Ο Ρήγας είχε καταγωγή από το Βελεστίνο του νομού Μαγνησίας στη Θεσσαλία. Γι’ αυτό και στα έργα του υπέγραφε πάντοτε ως «Ρήγας Βελεστινλής Θετταλός». Το επώνυμο «Φεραίος» του δόθηκε μεταγενέστερα επειδή το Βελεστίνο βρίσκεται στο χώρο όπου ήταν οι αρχαίες Φερές. Υπάρχει και η παράδοση ότι το πραγματικό του όνομα ήταν Αντώνιος Κυριαζής, αλλά δεν το συναντάμε κάπου στα έργα του. Γι’ αυτό ας κρατήσουμε το όνομα που χρησιμοποιούσε ο ίδιος: Ρήγας Βελεστινλής.

Γενικά οι Έλληνες και οι Ελληνίδες του 1821 δεν ήταν εκπαιδευμένοι στρατιώτες γιατί η μεγαλύτερη πλειοψηφία ήταν είτε αγρότες είτε βοσκοί και δεν διέθεταν καν όπλα. Οι περισσότεροι από αυτούς που γνώριζαν να πολεμούν, ήξεραν έναν τρόπο πολέμου, τον κλεφτοπόλεμο. Ίσως τα πράγματα να ήταν καλύτερα στη θάλασσα, όπου η κυριαρχία των Ελλήνων στην Ανατολική Μεσόγειο, όσον αφορά το εμπόριο, τούς έκανε και πολύ καλούς ναυμάχους για να μπορούν να αντιμετωπίσουν τους κινδύνους, όπως για παράδειγμα τους πειρατές. Ένα τέτοιο παράδειγμα αποτελεί και η Λασκαρίνα Μπουμπουλίνα ή η Δόμνα Βιζβίζη, οι οποίες όταν ανέλαβαν την ηγεσία των καραβιών τους ήταν έτοιμες πολεμικά να ανταπεξέλθουν. Έτσι λοιπόν και οι Ελληνίδες αγωνίστριες της Επανάστασης δεν αποτελούσαν εξαίρεση αλλά πολεμούσαν με τον ίδιο τρόπο που πολεμούσαν όλοι οι Έλληνες, με την καρδιά τους. Ακόμη και γυναίκες, όπως η Μαντώ Μαυρογένους, που θα μπορούσαν να έχουν μία πιο άνετη ζωή, ενέπνεαν τους υπόλοιπους βγαίνοντας μπροστά στις μάχες και πιστεύοντας ακράδαντα στο δίκαιο της Ελληνικής Επανάστασης.

Η Μαντώ Μαυρογένους, αν και, όπως αναφέρουν οι πηγές της εποχής, ήταν μία πάρα πολύ όμορφη κοπέλα με πολλές προτάσεις για να παντρευτεί, εκείνη επέλεξε να θυσιάσει το δικαίωμά της αυτό και να δοθεί ολοκληρωτικά στην Επανάσταση, δίνοντας μάλιστα και όλη της την μεγάλη περιουσία χωρίς να αποκτήσει οικογένεια. Η μεγάλη της αγάπη για τον Δημήτριο Υψηλάντη, εξαιτίας των συνθηκών της Επανάστασης, δεν κατέληξε σε γάμο και έτσι πέθανε μόνη της.

Η Μαντώ Μαυρογένους πέθανε αρκετά χρόνια μετά την Επανάσταση, το 1848, στην Πάρο, όπου είχε καταφύγει πάμπτωχη και μόνη, ύστερα από έναν υψηλό πυρετό που είχε προσβληθεί.

Οι Ελληνίδες όχι απλά έπαιρναν μέρος στην Επανάσταση του 1821 αλλά σε πολλές περιπτώσεις ήταν και πρωταγωνίστριες. Μπορείς να δεις στα βίντεο της 9ης εβδομάδας το παράδειγμα της Μαντώς Μαυρογένους, της ηρωίδας της Μυκόνου. Φυσικά υπάρχει και το παράδειγμα της Λασκαρίνας Μπουμπουλίνας από τις Σπέτσες, για την οποία θα ακολουθήσει βίντεο. Επίσης ωραίο παράδειγμα είναι και της Δόμνας Βιζβίζη από τη Θράκη, αλλά και τόσα άλλα.

Δεν είναι εύκολο να πούμε με ακρίβεια πόσες γυναίκες έλαβαν μέρος στην Επανάσταση του 1821, αλλά το σίγουρο είναι ότι ήταν πολλές και μάλιστα το παράδειγμα πολλών ήταν πολύ όμορφο. Πολλές φορές μάλιστα ήταν πρωταγωνίστριες στα γεγονότα, όπως η Λασκαρίνα Μπουμπουλίνα και η Μαντώ Μαυρογένους.